Czy Duńczyk może być radnym w Chrzanowie, a Holender burmistrzem w Trzebini? Czy burmistrz Libiąża może mieszkać w Jaworznie, a radny gminy Babice w Alwerni? Choć w oficjalnym obiegu nie ma jeszcze kompletu nazwisk, to nim wszystko stanie się jasne, warto prześledzić, kto i na jakich warunkach może wystartować w wyborach samorządowych 7 kwietnia.

Materiał powstał w ramach projektu Stowarzyszenia Gazet Lokalnych „Audytor wyborczy sieci mediów lokalnych”, realizowanego z dotacji programu Aktywni Obywatele – Fundusz Krajowy finansowanego z Funduszy Norweskich.

Wszystkich kandydatów – zarówno radnych jaki burmistrzów czy wójta wybieramy na 5 lat. I przez taki czas będą sprawować swój mandat, chyba że wydarzy się coś, że stracą go przed terminem, np. zostaną skazani prawomocnym wyrokiem sądu na karę pozbawienia wolności za przestępstwo umyślne ścigane z oskarżenia publicznego, będą wybrani na posła albo burmistrz straci stanowisko, bo odwołają go mieszkańcy w referendum. W powiecie chrzanowskim ostatnio zdarzyło się to w 2015 roku, kiedy rok po wyborach z pełnionej funkcji został usunięty burmistrz Chrzanowa Marek Niechwiej.

Jedna z trzech do wyboru

Mieszkańcy powiatu chrzanowskiego wybiorą 7 kwietnia przedstawicieli do trzech rad: Sejmiku Województwa Małopolskiego, Rady Powiatu Chrzanowskiego oraz do rady miejskiej bądź rady gminy w której mieszkają (są to: Rada Miejska w Chrzanowie, Rada Miasta Trzebini, Rada Miejska w Libiążu, Rada Miejska w Alwerni albo Rada Gminy w Babicach).

W Sejmiku Województwa Małopolskiego (często mówimy o nim w skrócie sejmik małopolski) zasiada 39 radnych, ale mieszkańcy powiatu chrzanowskiego – wspólnie z mieszkańcami powiatów oświęcimskiego, olkuskiego i miechowskiego (tworzymy jeden okręg wyborczy) wybiorą do niego tylko 5 radnych. Resztę wskażą w głosowaniu mieszkańcy pozostałych powiatów w Małopolsce.

Warto zaznaczyć, że w tych wyborach walka o mandat do sejmiku będzie trudniejsza. Dotychczas o 5 mandatów rywalizowali kandydaci z trzech powiatów – chrzanowskiego, olkuskiego i oświęcimskiego. Nasz okręg został jednak powiększony o jeden powiat – miechowski. Zatem o tyle samo co wcześniej – 5 miejsc w sejmiku – będą się starali kandydaci z czterech powiatów.

Do Rady Powiatu Chrzanowskiego zostanie wybranych 23 radnych. To o dwóch mniej niż dotychczas. Ma to związek z ubywającą liczbą mieszkańców w powiecie chrzanowskim.

Co do liczebności gminnych rad nic się nie zmieni. W Chrzanowie, Trzebini i Libiążu będzie po 21 radnych, a w Alwerni i Babicach – po 15.

Chętni na radnego muszą się zdecydować, którą z rad wybierają – radę gminy, radę powiatu czy sejmik wojewódzki – bo można kandydować tylko do jednej z nich.

Z dogrywką czy bez

7 kwietnia mieszkańcy wybiorą również nowych gospodarzy gmin – burmistrzów w Chrzanowie, Trzebini, Libiążu i Alwerni, a w gminie Babice – wójta.

Ta rozgrywka wyborcza niekoniecznie zakończy się 7 kwietnia. Jeżeli żaden z kandydatów nie otrzyma więcej niż połowy ważnie oddanych głosów, konieczna będzie dogrywka w drugiej turze – 21 kwietnia. Stoczą w niej pojedynek dwaj kandydaci z najlepszym wynikiem uzyskanym w pierwszej turze, czyli 7 kwietnia.

W poprzednich wyborach, w 2018 roku, zwycięstwo w pierwszej turze odnieśli: burmistrzowie Trzebini i Libiąża (odpowiednio Jarosław Okoczuk i Jacek Latko) oraz wójt Babic (Radosław Warzecha). W Chrzanowie i Alwerni była druga tura. Burmistrz Chrzanowa Robert Maciaszek wygrał pojedynek z kandydatem PiS Krzysztofem Kasperkiem a w Alwerni obecna burmistrz Beata Nadzieja-Szpila pokonała ówczesnego burmistrza Tomasza Siemka.

Stały meldunek nie wystarczy

O mandat radnego może się starać, startując w wyborach samorządowych, każdy polski obywatel, także obywatel Unii Europejskiej i Wielkiej Brytanii, który ma 18 lat, czynne prawo wyborcze (czyli może głosować) i mieszka na obszarze gminy, powiatu albo województwa – w zależności, którą z rad wybiera.

To oznacza, że kandydat na radnego do Sejmiku Województwa Małopolskiego musi mieszkać w województwie małopolskim, kandydat na radnego do Rady Powiatu Chrzanowskiego musi mieszkać w powiecie chrzanowskim a kandydat na radnego np. do Rady Miejskiej w Chrzanowie – na terenie gminy Chrzanów. Analogicznie kandydaci do rad gminnych w Trzebini, Libiążu, Babicach czy Alwerni muszą mieszkać na terenie tych gmin.

W zapisie tym nie chodzi o zameldowanie, ale o zamieszkanie, czyli miejsce, w którym skupia się nasza aktywność życiowa i toczy się życie rodzinne.

Jak ważny to wymóg była okazja przypomnieć sobie w 2021 roku. Sprawa dotyczyła radnego Rady Miejskiej w Chrzanowie Krzysztofa Kasperka, na którego padł cień podejrzeń, że nie mieszka w Chrzanowie, lecz w wiosce w sąsiedniej gminie Alwernia. Dowody mające to potwierdzić gromadziło biuro detektywistyczne.

To była precedensowa sprawa na ziemi chrzanowskiej, bo do tej pory żaden radny nie stracił mandatu z takiego powodu. Poza tym również pierwszy raz zdarzyło się, że jeden z radnych wynajął detektywów, żeby śledzili drugiego radnego.

Ci utrwalili na zdjęciach jak np. Krzysztof Kasperek w domu w Nieporazie (w gminie Alwernia) karmi kury czy spędza wolny czas z żoną. Pojawiła się też sugestia, by na posiedzenie komisji rewizyjnej, która miała zająć się sprawą, zaprosić sołtysa Nieporazu i wypytać go o aktywność Kasperka we wsi, a także przeanalizować rachunki za zużycie wody i energii elektrycznej.

Ostatecznie po wyjaśnieniach radnego, który ma też mieszkanie w Chrzanowie, radny mandat zachował.

Cała sytuacja wzbudziła jednak czujność radnych, bo nie jest tajemnicą, że nie tylko Kasperek ma drugi dom poza gminą Chrzanów. Nikt więcej nie został jednak wzięty na tapet.

Burmistrz może mieszkać gdzie chce

W przeciwieństwie do kandydatów na radnych, kandydat na burmistrza/wójta nie musi mieszkać w gminie, w której chce pełnić tę funkcję.

Co prawda sytuacje, kiedy burmistrz mieszka wiele kilometrów od gminy, w której rządzi, raczej się nie zdarzają – a przynajmniej w powiecie chrzanowskim ich nie było – za to przypadki, że są mieszkańcami sąsiedniej gminy już tak.

Obecni burmistrzowie Chrzanowa i Trzebini są tego przykładem. Jarosław Okoczuk, burmistrz Trzebini ma dom w Chrzanowie, a burmistrz Chrzanowa Robert Maciaszek dojeżdża do pracy z Piły Kościeleckiej w gminie Trzebinia. Wcześniej mieszkał w Krakowie, co – choć to zgodne z prawem – wytykali mu wyborcy przy wielu okazjach.

Warunkiem kandydowania w wyborach burmistrza/wójta jest ukończenie 25 lat i posiadanie polskiego obywatelstwa. Wykształcenie nie ma znaczenia. Przy okazji warto nadmienić, że o ile szef – burmistrz może być np. tylko po maturze, a nawet jej nie mieć, to jego zastępca, jeśli takiego powoła, musi okazać się wykształceniem wyższym (przynajmniej licencjatem).

Burmistrz nie może być jednocześnie radnym ani w „swojej” ani w żadnej innej gminie; nie może być też radnym powiatowym ani wojewódzkim. Taką możliwość ucina zresztą kodeks wyborczy. Kandydat na burmistrza nie może kandydować na radnego powiatowego ani wojewódzkiego. Może jednak startować w wyborach do rady gminy ale tylko tej, w której stara się o burmistrzowski mandat. Jeśli zdobędzie obydwa, to mandat radnego automatycznie traci.

Komitetowe przebieranki

Burmistrzowie i radni mówią, że polityka powinna się trzymać z dala od samorządów. W mniejszych gminach lepiej się to udaje niż w tych większych. Faktycznie czasem w gminnych czy powiatowych radach powstają koalicje nie do pomyślenia w sejmie.

Aby podtrzymywać to przekonanie – niełączenia samorządu z polityką – przy wyborach samorządowych komitety skupiające członków i sympatyków konkretnych partii politycznych występują pod szyldami lokalnych komitetów. Tak jest od lat w Libiążu, gdzie środowisko Platformy Obywatelskiej startuje pod sztandarem lokalnego ugrupowania Nasza Gmina Libiąż 2000 Plus.

Jako kandydat lokalnego komitetu Samorządna Gmina startuje też popierany przez PO Radosław Warzecha – wójt Babic.

Jest też w powiecie chrzanowskim kilka dobrze utrwalonych lokalnych komitetów: Wspólny Powiat Chrzanowski, Wspólnota Gmin Powiatu Chrzanowskiego, Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Chrzanowskie. Ich kandydaci, to ludzie o różnych poglądach – od prawicy przez centrum do lewicy.

Platforma / Koalicja Obywatelska – bez żadnego kamuflażu – była jednak obecna w poprzednich wyborach samorządowych na kartach wyborczych do rad gminnych w Chrzanowie, Trzebini czy Rady Powiatu Chrzanowskiego.

Prawo i Sprawiedliwość, do tej pory zwykle wystawiało swoich kandydatów pod partyjnym szyldem. W zbliżających się wyborach może się to zmienić. Jak zapowiada Krzysztof Kozik, szef powiatowych struktur PiS w Chrzanowie np. w Libiążu zamiast listy Prawa i Sprawiedliwości może się pojawić lokalny komitet skupiający kandydatów tej partii.

• Kandydować na radnego do gminy/ powiatu / sejmiku wojewódzkiego może obywatel polski oraz obywatel Unii Europejskiej i Wielkiej Brytanii niebędący obywatelem polskim, który skończył 18 lat oraz stale zamieszkuje na obszarze tej gminy, powiatu czy województwa (w zależności od wybranej rady), jest ujęty w Centralnym Rejestrze Wyborców w stałym obwodzie głosowania w jednej z gmin na obszarze Polski. Kandydat na radnego może startować w wyborach tylko do jednej rady.

• Radnym nie może zostać np. osoba skazana prawomocnym wyrokiem na karę pozbawienia wolności za przestępstwo umyślne ścigane z oskarżenia publicznego lub umyślne przestępstwo skarbowe. Kandydować do rady gminy lub powiatu nie może też osoba, wobec której wydano prawomocne orzeczenie sądu stwierdzające utratę prawa wybieralności.

• Kandydatem na wójta / burmistrza może być osoba, która: ma prawo wybierania w tych wyborach, jest obywatelem polskim, najpóźniej w dniu głosowania kończy 25 lat, jest ujęta w Centralnym Rejestrze Wyborców w stałym obwodzie głosowania w jednej z gmin na obszarze Polski.

Ilu radnych będzie wybieranych do poszczególnych rad:

• Rada Miejska w Chrzanowie – 21
• Rada Miasta Trzebini – 21
• Rada Miejska w Libiążu – 21
• Rada Miejska w Alwerni – 15
• Rada Gminy w Babciach – 15
• Rada Powiatu Chrzanowskiego – 23
• Sejmik Województwa Małopolskiego – 39

Wybrane daty z kalendarza wyborczego

• do 4 marca do godz. 16.00 – zgłaszanie terytorialnym komisjom wyborczym list kandydatów na radnych, odrębnie dla każdego okręgu wyborczego dla wyborów do rad gmin, rad powiatów, sejmików województw
• do 14 marca do godz. 16.00 – zgłaszanie gminnym komisjom wyborczym kandydatów na wójtów, burmistrzów, prezydentów miast
• 5 kwietnia o godz. 24.00 – zakończenie kampanii wyborczej (rozpoczęcie ciszy wyborczej, która potrwa do zakończenia wyborów)
• 7 kwietnia w godz. 7.00-21.00 – głosowanie

Grażyna Kaim

Link do tekstu: Kandydaci w wyborach samorządowych są już w blokach startowych Przełom