Niezależne media lokalne to jeden z najważniejszych elementów lokalnej demokracji. Od ich przyszłości zależy jej jakość i standardy. Unia Europejska od dawna postuluje uruchamianie systemowych krajowych programów wsparcia takich mediów. Prowadzi je już kilkanaście krajów.

Duopol bigtechów na rynku reklamowym, zdemolowanie części rynku kolporterskiego w małych miejscowościach przez Ruch oraz ekspansja propagandowych wydawnictw samorządowych powodują, że lokalna prasa (rozumiana jako wydawnictwa papierowe i internetowe), jest w bardzo trudnej sytuacji. Największy wpływ na nią mają czynniki zewnętrzne, niezależne od samych wydawnictw. Aby ten segment mediów przetrwał, konieczny jest systemowy program wsparcia, który wspomoże małe wydawnictwa w utrzymaniu niezależności i procesie zmian technologicznych.  
Stowarzyszenie Gazet Lokalnych przygotowało założenia do ustawy wprowadzającej taki program. Poddajemy je pod dyskusję i mamy nadzieję, że zostanie on wprowadzony do porządku prawnego. 

ZAŁOŻENIA DO USTAWY

O PROGRAMIE WSPARCIA MEDIÓW LOKALNYCH

I. Stan aktualny i przyczyny uzasadniające konieczność wprowadzenia regulacji

Media lokalne w Polsce to segment bardzo rozdrobniony, na którym dominują małe podmioty gospodarcze, zwykle działające w formie jednoosobowych działalności gospodarczych (źródło: dane własne Stowarzyszenia Gazet Lokalnych). Jednocześnie niezależne redakcje pełnią kluczową rolę w utrzymaniu standardów demokratycznych na poziomie lokalnym poprzez sprawowanie funkcji kontrolnych w stosunku do władzy samorządowej. Według „Badania konsumpcji mediów lokalnych” (Lokalne Badania Społeczne dla Fundacji Media Forum, 2023), 63 proc. badanych pozytywnie ocenia media lokalne, 86 proc. badanych zapoznaje się z informacjami lokalnymi a 44 proc. badanych uważa, że wyłącznie media niezależne od samorządu (np. prywatne) mogą obiektywnie informować o działalności władz lokalnych.

Dynamicznie rozwijający się rynek reklamy internetowej w Polsce (w 2024 roku rynek będzie wart 8,6 mld zł, źródło: raport PwC „Perspektywy rozwoju branży rozrywki i mediów w Polsce 2023-2027”) jest praktycznie zmonopolizowany przez dwie światowe firmy, Google i Meta. To blokuje lokalnym wydawcom pozyskiwanie źródeł utrzymania. Kurczący się rynek kolportażu ogranicza zasięg tytułów prasowych. To powoduje tworzenie pustyni informacyjnych, gdzie obywatele nie mają dostępu do zweryfikowanej i niezależnej informacji lokalnej.

W stosunku do tytułów niezależnych, skupionych na funkcjach kontrolnych, władze lokalne prowadzą politykę „no money”, odcinając je od ogłoszeń i reklam urzędowych. Jednocześnie inwestując w media samorządowe, zwane też „mediami władzy”, tworzone za publiczne pieniądze i skupione na propagandzie na rzecz władzy, wypychają niezależne wydawnictwa z rynku, podkupują dziennikarzy i przejmują – stosując często dumpingowe ceny – rynek reklamowy (patrz: raport „Media lokalne jako warunek zapewnienia praworządności na poziomie lokalnym, Sieć Obywatelska Watchdog i Fundacja Wolności, 2023).

W takim nieprzyjaznym środowisku, niezależne redakcje lokalne próbują utrzymać się na rynku. Sporadycznym wsparciem są programy grantowe, prowadzone przez polskie i zagraniczne fundacje, związki i stowarzyszenia, ale skupione są one na wsparciu celowanych projektów, a nie działalności jako takiej. Wydawcom lokalnym potrzeba czasu na wypracowanie nowych modeli biznesowych, które pozwolą utrzymać niezależność.

Utworzony ustawą Program Wsparcia Mediów Lokalnych ma służyć wsparciu działalności papierowych i internetowych niezależnych wydawnictw lokalnych, określanych szeroko rozumianym terminem „prasa”, wyłączając koncesjonowanych lokalnych wydawców radiowych i telewizyjnych do odrębnych regulacji (patrz: projektowana ustawa medialna). Wsparcie przeznaczone będzie na działalność redakcyjną i utrzymanie niezależności, rozumianej jako wypełnianie funkcji kontrolnych w środowiskach lokalnych.

Program jest spójny z celami Komisji Europejskiej, promującej wolne, zróżnicowane i pluralistyczne środowisko medialne. Wolność i pluralizm mediów, to podstawowe zasady zapisane w Karcie praw podstawowych Unii Europejskiej.

1. Sytuacja rynkowa mediów lokalnych

Rynek prasy lokalnej w Polsce skupia informacyjne wydawnictwa papierowe i internetowe, zasięgowe, ograniczone do jednego lub kilku powiatów (media operujące na poziomie całego województwa to media regionalne). Dzieli się na trzy segmenty: małych wydawców lokalnych, wydawnictwo Polska Press oraz media samorządowe. Przy czym ten pierwszy nie jest jednorodny, działają w nim zarówno jednoosobowe portale wykorzystujące głównie informacje urzędowe oraz policyjne, niewykonujące własnej pracy redakcyjnej, media wydawane przez biznes związany z władzą lokalną, jak i profesjonalne kilku-, kilkunastoosobowe redakcje, tworzące oryginalne treści dziennikarskie.

1.1 Mali wydawcy niezależni

Według danych Biblioteki Narodowej (raport Biblioteki Narodowej „Ruch Wydawniczy w liczbach. Periodyki. 2021”), w Polsce w 2021 roku ukazywało się 728 periodyków lokalnych (poza urzędowymi, czyli samorządowymi). Z tego 31 ukazywało się 2-7 razy w tygodniu, 310 to tygodniki, 52 dwutygodniki, a reszta ukazuje się co miesiąc lub rzadziej (kwartał, półrocze, rok, nieregularnie). Z 310 tygodników co najmniej połowa jest bezpłatna, co oznacza, że skupiona jest bardziej na funkcjach reklamowych niż informacyjnych. Według szacunków Stowarzyszenia Gazet Lokalnych na polskim rynku działa około 150-170 niezależnych wydawnictw utrzymujących zespoły redakcyjne, wydających jednocześnie płatne wydania papierowe gazet i portali. Do tego dochodzi kilkadziesiąt niezależnych portali lokalnych. Reszta z kilku setek wydawnictw lokalnych nie spełnia warunku niezależności rozumianego jako pełnienie funkcji kontrolnych wobec władzy lokalnej i uczestniczenia w debacie publicznej. Skupiają się na relacjonowaniu wydarzeń, dystrybucji informacji wytworzonych przez urzędy, unikają tematów trudnych dla władzy, ale ważnych dla lokalnych społeczności. Część prowadzona jest przez osoby bezpośrednio związane z władzą lokalną (radnych, urzędników, pracowników jednostek podległych).

Większość niezależnych wydawnictw działających dziś na rynku, powstała jako wydawnictwa papierowe. Ich problemy właściwe są dla wyzwań rynku prasowego. Choć przechodzą błyskawiczną transformację cyfrową, barierą są koszty technologii. Problemem był też drastyczny wzrost kosztów produkcji, który dotknął cały segment prasy w latach 2021-2022 oraz ograniczenie sieci dystrybucji. Z racji zmian rynkowych kurczy się sieć małych sklepów, które były podstawą kolportażu w mniejszych miejscowościach, a dominujące wielkie sieci handlowe niechętnie dystrybuują prasę. Katastrofalny wpływ na rynek miały działania firmy Ruch, należącej do Orlenu, który w 2023 roku ogłosił całkowite wycofanie się z działalności kolporterskiej, co od zawsze było sednem jego biznesowej działalności.

Niezależni wydawcy gazet lokalnych skupieni są w sieci reklamowej Tygodnik Lokalny. W jej skład wchodzi 130 tytułów wydawanych przez 100 wydawców, obejmujących zasięgiem 240 powiatów na 314 wszystkich. Operatorem jest Biuro Reklamy Gazet Lokalnych. Czytelnictwo przeciętnego wydania gazet skupionych w sieci wynosi 4,5 mln (źródło: badanie Tygodnik Lokalny, CBOS, 2023 dla Biura Reklamy Gazet Lokalnych). W 2022 roku liczba czytelników TL czytających tytuł w ciągu ostatnich 30 dni (umowny CCS) wyniosła 6 143 303 osób (źródło: jw.). 837 226 czytelników ma 15-29 lat, 1 479 546 ma 30-49 lat, 940 984 – 50-59 lat zaś 711 987 – 60 lat i więcej. Wydania papierowe wciąż są istotne, zarówno dla czytelników, jak i wydawców (zapewniają większość wpływów reklamowych). 109 portali internetowych wydawców z sieci Tygodnik Lokalny, w lipcu 2023 roku miało w sumie 10,4 mln unikalnych użytkowników (źródło: Google Analytics, SGL). Z tego 15 portali miało powyżej 300 tys. UU, a kolejnych 26 powyżej 100 tysięcy UU. Dla porównania – prawie 500 lokalnych portali sieci Nasze Miasto, należącej do koncernu Polska Press, w tym samym okresie miało 8,9 mln unikalnych użytkowników (źródło: Gemius).

Niezależni wydawcy lokalni zrzeszeni są w dwóch stowarzyszeniach. Działające od 1998 roku Stowarzyszenie Gazet Lokalnych skupia prawie 60 wydawców wydających ponad 60 tygodników i ponad 70 portali. Stowarzyszenie Mediów Lokalnych ma ponad 20 członków wydających ponad 40 portali i gazet.

1.2 Koncern Polska Press

Koncern Polska Press jest monopolistą na rynku gazet regionalnych (dzienniki ukazujące się z miastach wojewódzkich) od 2013 roku, gdy nabył spółkę Media Regionalne, wydającą dziesięć dzienników i 12 tygodników bezpłatnych. Wydaje 20 z 23 dzienników regionalnych. Od marca 2021 roku, po uzyskaniu zgody Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, właścicielem spółki został kontrolowany przez państwo koncern paliwowy Orlen. Polska Press obsadzono partyjnymi nominatami, a gazety i portale stały się tubą propagandową partii rządzącej.

Wydawnictwo jest w trudnej sytuacji finansowej. W 2023 rok miało 14,3 mln straty przy 364,2 mln przychodów, w 2022 roku – 23 mln zł straty przy 329 mln przychodów, a w 2021 – 30 mln straty. Główne aktywa Polska Press to papierowe wydania dzienników regionalnych, wydawane w dużych miastach – centralach oddziałów, portale regionalne, portale lokalne skupione w sieci Nasze Miasto, obejmujące zwykle teren jednego powiatu, uruchomiony w 2022 roku portal horyzontalny i.pl, drukarnie w Białymstoku, Bydgoszczy i Sosnowcu. Z papierowych wydań dzienników tylko Gazeta Pomorska sprzedaje powyżej 10 tys. egz., dziewięć tytułów między 5 a 10 tys. a reszta poniżej 5 tys. egz. (dane po III kwartale 2023). W momencie przejęcia Polska Press przez Orlen wydawnictwo wydawało 150 gazet papierowych. W połowie 2024 roku było ich kilkanaście, reszta została zlikwidowana.

Portale sieci Nasze Miasto (około 500 portali gminnych, miejskich i powiatowych), skupionych jest na relacjonowaniu bieżących wydarzeń, dystrybucji informacji urzędowych i galerii zdjęciowych.

Są ogołocone z własnych treści dziennikarskich, nie spełniają funkcji kontrolnych. Portal i.pl miał w listopadzie 2023 6 mln unikalnych użytkowników (miesiąc wcześniej 6,5 mln, we wrześniu 7 mln.).

Główne powody trudnej sytuacji Polska Press to nieudany projekt Polska The Times z lat 2007-2009 w ramach którego próbowano zrobić ogólnopolską gazetę na bazie dzienników regionalnych, co spowodowało masowy odpływ czytelników; drugi to sposób prowadzenia strategii digital first, w ramach której oferowano czytelnikom płatnych wydań papierowych te same treści, które wcześniej opublikowano za darmo na portalu – co eliminowało najważniejszy czynnik zakupowy.

1.3 Media samorządowe

Samorządy lokalne wydają gazety, biuletyny, portale, telewizje i radia. Działalność wydawniczą prowadzą bezpośrednio przez urzędy lub przez jednostki powiązane: biblioteki, domy kultury, spółki miejskie, spółki celowe. Te wydawnictwa nie spełniają żadnych funkcji mediów: ani kontrolnych, ani informacyjnych. Nie poruszają spraw istotnych dla lokalnych społeczności, skupiają się na propagowaniu działań władzy. Przy czym opisują tylko ten fragment rzeczywistości, który jest dla niej atrakcyjny (inwestycje, plany, wizyty gospodarskie itp.), co wypełnia definicję propagandy: „Celowe oddziaływanie na zbiorowości i jednostki zmierzające do pozyskania zwolenników i sojuszników, wpojenia pożądanych przekonań i wywołania określonych dążeń i zachowań”. Choć są zwykle rejestrowane w rejestrze czasopism, nie stosują w praktyce zapisów prawa prasowego: nie weryfikują informacji, nie zachowują zasad rzetelności i obiektywizmu, nie przedstawiają różnych punktów widzenia. Za publiczne pieniądze prowadzą nieustającą agitację na rzecz władz. Choć formalnie mogą się zajmować tylko relacjonowaniem działań władz, w praktyce, wchodzą na rynek informacyjny: relacjonują wydarzenia, spotkania, opisują procesy społeczne, działania jednostek. W ten sposób wytwarzają w odbiorcach przekonanie, że są normalnymi mediami informacyjnymi (źródło: raport Sieci Obywatelskiej Watchdog Polska z 2021 roku „O czym szumią gazety władzy”, przygotowany na podstawie 463 odpowiedzi na wnioski o informację publiczną).

Geneza tej działalności sięga początku lat 90., gdy kształtująca się samorządność dostała prawo prowadzenia działalności informacyjnej na swój temat. Wypełniała w ten sposób lukę, która powstała na rynku – lokalne wydawnictwa niezależne dopiero raczkowały. Najstarsze wydawnictwa samorządowe działają od ponad 30 lat. Przykładowo: w 1992 roku gminy Nowa Sól (miejska i wiejska), Nowe Miasteczko i Siedlisko powołały spółkę, która rozpoczęła wydawanie Tygodnika Krąg. Był płatny, zbierał reklamy. Został zamknięty w połowie 2024 roku. Był pod ścisłą kontrolą władz, w 2018 roku prezes i redaktor naczelna miejskiej spółki wydającej tygodnik, była pełnomocnikiem finansowym Komitetu Wyborczego prezydenta miasta. Tygodnik Nadwiślański ukazujący się na terenie Tarnobrzega, Sandomierza, Stalowej Woli, Opatowa, Staszowa wydaje spółka Wydawnictwo Samorządowe sp. z o.o. Właścicielami są, obok osób prywatnych, gminy Tarnobrzeg, Stalowa Wola, Sandomierz.

W 2021 ukazywało się 868 tytułów lokalnych urzędowych, przy 728 pozostałych (źródło: raport Biblioteki Narodowej „Ruch Wydawniczy w liczbach. Periodyki. 2021”). Spośród tytułów samorządowych, 13 to tygodniki, 31 dwutygodniki oraz 320 miesięczniki. Występują w formach płatnych i bezpłatnych, część publikuje komercyjne ogłoszenia.

Samorządy wydające własne media próbują wypychać z rynku niezależne tytuły. Odcinają je od informacji, nie odpowiadają redakcji na pytania, a zamiast tego, publikują odpowiedzi we własnym tytule. Operują na rynku ogłoszeniowym, zlecają ogłoszenia i komunikaty urzędowe tylko do swoich pism oraz zbierając komercyjnie reklamy (często po cenach dumpingowych), mimo że według wytycznych Regionalnych Izb Obrachunkowych, jest to bezprawne (źródło: Uchwała nr 56/2014 Kolegium Regionalnej Izby Obrachunkowej we Wrocławiu z dnia 9 lipca 2014 r.).

Organizacje dziennikarskie (Stowarzyszenie Gazet Lokalnych, Stowarzyszenie Mediów Lokalnych, Izba Wydawców Prasy), stowarzyszenia obywatelskie (Sieć Obywatelska Watchdog Polska, Helsińska Fundacja Praw Człowieka) oraz Rzecznik Praw Obywatelskich, wielokrotnie postulowali wprowadzenie zakazu wydawania mediów przez samorządy. Ten postulat został wpisany do założeń ustawy medialnej, będącej obecnie w konsultacjach.

2. Programy wsparcia mediów lokalnych w krajach europejskich

Programy wsparcia mediów lokalnych prowadzi kilkanaście krajów europejskich. To działanie zgodnie z polityką Komisji Europejskiej. Według opinii Europejskiego Komitetu Regionów (organ doradczy i opiniodawczy Unii Europejskiej) „Rola władz lokalnych i regionalnych w przeciwdziałaniu dezinformacji i obcym manipulacjom informacjami i ingerencjom w informacje” (C/2023/247, 2023 r.), media lokalne są szczególnie ważne dla obalania dezinformacji i nadawania kontekstu wiadomościom krajowym na poziomie lokalnym. Komitet postuluje bezwzględną skuteczność w realizacji obowiązku i odpowiedzialności państw członkowskich Unii Europejskiej w zakresie zagwarantowania pluralizmu mediów oraz zapewnienia poszanowania zasad dotyczących sprawowania niezależnego i wolnego od wpływów politycznych nadzoru nad mediami. Europejski Komitet Regionów apeluje w związku z tym, o zwiększenie wsparcia finansowego z budżetów unijnych i krajowych oraz środków regionalnych i lokalnych, udzielanego mediom lokalnym i dziennikarzom, aby chronić pluralizm mediów i wspomagać organizacje zajmujące się weryfikacją faktów oraz inicjatyw w zakresie umiejętności korzystania z mediów, przy zapewnieniu przejrzystości, bezstronności i niezależności tych podmiotów.

2.1 Wybrane programy wsparcia mediów lokalnych w państwach Europy (na podstawie raportu Izby Wydawców Prasy „Systemy wsparcia prasy w krajach europejskich- wyciąg dot. prasy lokalnej, 2022).

2.1.1 Austria

System dotacji dla prasy został wprowadzony po raz pierwszy w 1975 roku. Środki na ten cel przeznacza sektor publicznych. Zgodnie z ustawą o promocji prasy z 2004 r., Austria utworzyła również fundusz na rzecz promowania samoregulacji prasy. Odpowiedzialnym za realizację programu jest Urząd ds. Łączności w Austrii (KommAustria). To niezależny organ regulacyjny i nadzorczy dla elektronicznych mediów audio i elektronicznych mediów audiowizualnych w Austrii, odpowiedzialny za administrowanie i przyznawanie dotacji dla mediów drukowanych z finansowaniem prasy i dziennikarstwa. Zarządza ustanowioną przez siebie promocją prasy, promocją dziennikarstwa i dwoma funduszami na promocję samoregulacji w obszarze prasy i komunikacji handlowej (reklama itp.).

Wydawcy mogą otrzymać wsparcie na promocję sprzedaży/rozpowszechnianie prasy (dotacje dystrybucyjne mające na celu zagwarantować dostępność), utrzymanie różnorodności (utrzymanie różnorodności zwłaszcza tytułów regionalnych/lokalnych), promowanie standardów (specjalne dotacje mające na celu utrzymanie wysokiego poziomu dziennikarstwa – szkolenia nowych dziennikarzy, bezpłatne przekazywanie prasy codziennej i tygodników do szkół). 

2.1.2. Francja

Pomoc dla rynku wydawniczego zarówno w formie dotacji bezpośrednich jak i środków pośrednich. W 2020 r. Francja przeznaczyła na bezpośrednie wsparcie 118 mln EURO, w tym na dotacje dystrybucyjne 33 procent kwoty, dotacje na utrzymanie różnorodności 23,2 procent, dotacje na modernizację 47 procent. Dotacje dystrybucyjne mają wspomóc rozpowszechnianie prasy i zabezpieczenie jej dostępności, dotacje na rzecz pluralizmu/utrzymanie różnorodności, przekazywane są krajowym, regionalnym i lokalnym gazetom, które zajmują się informacjami politycznymi i ogólnym oraz mają niższe dochody z reklam. Dotacje na modernizacje przekazywane są jako wkład w modernizację społeczną codziennej prasy politycznej i informacyjnej, modernizację dystrybucji oraz wsparcie innowacji.

W 2016 r. Ministerstwo Kultury podjęło decyzję o utworzeniu stałego funduszu wsparcia dedykowanego lokalnym mediom.

Do programu kwalifikują się publikacje prasowe, internetowe usługi prasowe (strona internetowa prasy, biuletyn, telewizja internetowa, radio internetowe itp.) lub inne usługi komunikacji elektronicznej dla ogółu społeczeństwa, zamieszczające w Internecie treści o znaczeniu ogólnym, które są regularnie odnawiane i podlegają traktowaniu dziennikarskiemu. W założeniu lokalne media tworzą więź zaufania z obywatelami i są najlepszym bastionem przeciwko cyfrowemu populizmowi oraz przyczyniają się do wzmacniania i zmiany wizerunku terytoriów.

Wśród kryteriów oceny mediów jest jakość projektu redakcyjnego oraz jego znaczenie terytorialne, społeczne i gospodarcze, w tym w szczególności:

* integracja z terytorium i jego wkład w misję lokalnej komunikacji społecznej,

* wkład w integrację i walkę z dyskryminacją,

* wymiar edukacji medialnej i wolności słowa,

* zaangażowanie mieszkańców w projekt,

* zdolność do promowania wymiany między grupami społecznymi i kulturowymi oraz wyrażania różnych prądów społeczno-kulturowych,

* jego wkład w rozwój lokalny i ochronę środowiska.

W 2021 r., fundusz wsparł 152 media. Pomoc jest przyznawana corocznie i według struktury wydawniczej. Wnioskowana kwota jest bezzwrotna, ale musi być proporcjonalna do potrzeb mediów, zgodnie z prognozami finansowymi struktury wydawniczej. Pomoc jest wypłacana na mocy decyzji Dyrektora Generalnego ds. Mediów i Przemysłu Kulturalnego w granicach dostępnych rocznych środków i zgodnie z warunkami dystrybucji, które zostaną przez niego określone. Kwota jest ustalana po zbadaniu akt, co pozwala ocenić, czy struktura i media w zadowalający sposób spełniają wszystkie kryteria dekretu.

2.1.3. Norwegia

Celem publicznego wsparcia dla branży wydawniczej w Norwegii jest promowanie pluralizmu podaży mediów, a także konkurencji na poziomie lokalnym.

Formy wsparcia publicznego w Norwegii zakładają środki o charakterze bezpośrednim i pośrednim. Organem, który zarządza publicznymi programami wsparcia dla wydawnictw, jest Norweski Urząd ds. Mediów (Medietilsynet), na którego czele stoi norweskie Ministerstwo Kultury. To organ administracji państwowej z uprawnieniami nadzorczymi w sektorze mediów, utworzonym w celu przyczyniania się do osiągnięcia społecznych celów wolności słowa, bezpieczeństwa prawnego i żywej demokracji.

Rodzaje dotacji bezpośrednich udzielonych w 2021 roku:

1. Dotacje na produkcję 33,8 mln EURO

2. Dotacja prasowa dla mniejszości językowej Lapończyków 3,2 mln EURO

3. Wkład w innowacje i rozwój 1,9 mln EURO

4. Wsparcie dystrybucji gazet w hrabstwie Finnmark 23 tys. EURO.

Dotacja na produkcję ma zachęcać do jakości i niezależnego pluralizmu informacji. Jest skierowana do tych mediów, które zajmują się głównie bieżącymi sprawami i debatą publiczną. Program ma na celu promowanie niezależnego dziennikarstwa charakteryzującego się wysoką jakością, szczególnie w mediach informacyjnych i publicystycznych na rynkach, które są zbyt małe, aby mogły być zrównoważone lub w mediach informacyjnych i publicystycznych, które są alternatywą dla wiodących mediów informacyjnych na różnych rynkach medialnych.

Wsparcie przyznawane jest wyłącznie lokalnym mediom informacyjnym które spełniają następujące kryteria:

1. Głównym celem jest prowadzenie dziennikarskiej działalności i rozpowszechnianie wiadomości, materiałów tematycznych i debaty publicznej wśród ogółu społeczeństwa (dotacje nie są przyznawane mediom, których głównym celem jest reklama lub marketing oraz mediom, które są skierowane głównie do członków lub pracowników określonych organizacji, stowarzyszeń lub firm).

2. Zawierają szeroką gamę wiadomości, materiałów tematycznych i dyskusyjnych z różnych obszarów społeczeństwa (nie są przyznawane mediom, które zawierają przewagę reklam oraz takim, które zawierają głównie materiały dotyczące jednego lub kilku obszarów społeczeństwa lub które zawierają głównie materiały pochodzące z określonego środowiska akademickiego, politycznego, ideologicznego, religijnego lub etnicznego).

3. Posiadają odpowiedzialnego redaktora, którego status odpowiada postanowieniom Kodeksu Redakcyjnego.

4. Pobierają realną zapłatę za wiadomości, aktualność i materiały dyskusyjne oraz reklamy zgodnie z publicznie dostępnym cennikiem.

5. Sprzedają co najmniej 50% zatwierdzonego obrotu netto poprzez subskrypcje, przy czym produkt sprzedawany w pojedynczej sprzedaży powinien być identyczny z produktem sprzedawanym w ramach subskrypcji.

Powyższe warunki muszą być spełnione przez co najmniej jeden rok kalendarzowy przed przyznaniem dotacji.

Kryteria dotyczące firmy medialnej:

1. Nie może prowadzić działalności innej niż produkcja i wydanie głównego medium i wszelkich powiązanych produktów medialnych, na które udzielane są dotacji, jeżeli działalność ta stanowi więcej niż jedną trzecią obrotów firmy medialnej w roku dotacji.

2. Firmy medialne, w których instytucje publiczne lub organy mają rzeczywiste prawa do zarządzania, odpowiedzialność finansową lub posiadają ponad 49 procent swoich udziałów własnościowych, nie kwalifikują się do dotacji.

Dotacje mogą być wykorzystane wyłącznie na produkcję i wydanie głównego medium i powiązanego produktu medialnego. Dotacja jest ważna przez jeden rok kalendarzowy (rok dotacji) i wygasa z chwilą, gdy warunki przyznania dotacji nie są już spełniane. Zwykle dotacja jest wypłacana kwartalnie

2.1.4 Szwecja

Program wsparcia na rozwój lokalnego dziennikarstwa określany jest również jako „Wsparcie Białych Plam”, ponieważ celem wsparcia jest wspieranie wysiłków na rzecz nadzoru dziennikarskiego w słabo strzeżonych obszarach. Wsparcie mogą uzyskać ogólne media informacyjne, które planują rozpocząć, rozszerzyć lub utrzymać relacje dziennikarskie w słabo strzeżonych obszarach. Obszar taki składa się głównie z gminy, ale może być również częścią gminy lub kilku pobliskich gmin.

Kwota wsparcia może wynieść maksymalnie 191 tys. EURO na dany obszar, w danym roku kalendarzowym. Może być dystrybuowana między dwa lub więcej ogólnych mediów informacyjnych, jeśli taka dystrybucja zostanie uznana za najlepiej promującą dziennikarski zasięg obszaru. W niektórych przypadkach pomoc może być przyznawana na okres kilku lat, maksymalnie trzech.

2.1.5. Wielka Brytania

W przypadku Wielkiej Brytanii jedynym środkiem, który można uznać za bezpośredni, jest Fundusz Innowacyjny, wdrożony w październiku 2019 r. Jest przeznaczony na konkretne kluczowe obszary sektora, takie jak np. rozwiązania biznesowe dla lokalnego dziennikarstwa, sztuczna inteligencja do wykorzystania w celu poprawy jakości raportowania, zarządzanie prenumeratą i wreszcie inicjatywy mające na celu zachęcanie do konsumpcji produktów redakcyjnych przez młodsze pokolenie. Na fundusz ten zaplanowano łączną roczną alokację w wysokości 12 mln Euro.

Środki pośrednie:

1. Dodatkowa ulga podatkowa (na maksymalną roczną kwotę 1 700 €) na podatki miejskie dla lokalnych biur prasowych.

2. W odniesieniu do reklamy rządowej, władze lokalne są zobowiązane do zapewnienia zakupu powierzchni reklamowej dla obywateli na łamach lokalnych gazet (środek jest ograniczony tylko do tradycyjnej prasy). Całkowity budżet zarezerwowany na ten środek wynosi około 30 mln EUR rocznie.

3. Powołano „Fundusze na rekrutację dziennikarzy przez lokalnych i regionalnych wydawców”. To forma publicznego wsparcia dla określonych sektorów lokalnego dziennikarstwa w celu przeciwdziałania lokalnym redukcjom zatrudnienia, zjawisku, które doprowadziło do niedociągnięć w zgłaszaniu lokalnych spraw sądowych i postępowań zarówno samorządu lokalnego, jak i innych lokalnych organów publicznych.

4. Wprowadzono obniżki podatków w przypadku darowizn dla wydawców gazet.

II. Stan projektowany

3. Cel projektowanej ustawy

Podstawowym celem projektowanej ustawy jest wprowadzenie w życie Programu Wsparcia Mediów Lokalnych, który wspierać będzie niezależność, dostęp mieszkańców mniejszych miejscowości do zweryfikowanej, wiarygodnej informacji lokalnej, ograniczenie pustyni informacyjnych, zwiększy konkurencyjność małych niezależnych wydawców lokalnych oraz wesprze ich w rozwoju cyfrowym. Idea programu jest zgodna z celami Komisji Europejskiej wspierającej pluralizm mediów i wspomagającej organizacje zajmujące się weryfikacją faktów oraz z Europejskim Aktem o Wolności Mediów (EMFA).

Projektowane rozwiązania z jednej strony opierają się najlepszych programach prowadzonych przez inne kraje europejskie, z drugiej – krytycznej analizie sytuacji mediów lokalnych i ekstrapolacji rynku medialnego i procesów zachodzących w środowisku technologii i informacji. Dzięki wprowadzonym mechanizmom, niezależne media lokalne, które są kluczowe dla demokracji lokalnej oraz utrzymania standardów sprawowania władzy, będą mogły dalej wypełniać swoje najważniejsze funkcje, zachowując wiarygodność, bezstronność i rzetelność w przekazywaniu informacji. 

Osiągnięciu zasadniczych celów ustawy służy m.in:

1. Określenie zasad w prowadzeniu programu, kwalifikacji i rozliczeń

2. Zapewnienie stałego finansowania programu z środków publicznych

3. Określenie niezależnego od władz państwowych operatora programu, w oparciu o zapisy ustawy o Izbach Gospodarczych.

4. Zakres projektowanej ustawy

Projektowana ustawa wprowadza nowe regulacje.

5. Zasadnicze kwestie wymagające uregulowania

5.1 Konstrukcja systemu wsparcia

W ramach Programu Wsparcia Mediów Lokalnych dystrybuowane jest wsparcie finansowe podmiotom uprawnionym do uczestnictwa w programie, spełniającym warunki kwalifikacji i zakwalifikowanym do programu przez Operatora Programu. Wsparcie udzielane jest dwutorowo:

1. Dofinansowanie do produkcji płatnych wydań papierowych lokalnych informacyjnych tygodników i dwutygodników. Może być przeznaczone na opłacenie kosztów przygotowania graficznego i edycyjnego, produkcji i dystrybucji.

2. Dofinansowanie na wsparcie niezależności. Skierowane do dostawców lokalnych usług medialnych. Może być przeznaczone na finansowanie działań redakcyjnych związanych z pełnieniem funkcji kontrolnych, integracją wspólnot lokalnych i uczestnictwem w debacie publicznej.

Jeden podmiot wydawniczy może się ubiegać o oba rodzaje wparcia.

5.2 Podmioty uprawnione do skorzystania z programu

W Programie Wsparcia Mediów Lokalnych mogą uczestniczyć wydawcy informacyjnych prasowych mediów lokalnych, ukazujących się w formie płatnych wydań papierowych, subskrypcji wydań papierowych lub witryn internetowych obejmujących zasięgiem od jednego do maksymalnie sześciu powiatów, spełniających funkcje kontrolne, uczestniczący w debacie publicznej.

5.3 Warunki kwalifikacji do programu

1. W Programie mogą uczestniczyć wydawcy działający jako spółka prawa handlowego, jednoosobowa działalność gospodarcza, spółdzielnia lub fundacja.

2. Wydawcy nie mogą być związani przynależnością z partiami politycznymi, lokalnymi stowarzyszeniami wystawiającymi kandydatów w wyborach samorządowych, nie mogą pełnić funkcji we władzach lokalnych, być radnymi, szefami jednostek powiązanych ani zasiadać w zarządach lub radach nadzorczych spółek gminnych.

3. Redakcje muszą spełniać warunek niezależności rozumianej jako pełnienie funkcji kontrolnych wobec władz lokalnych i uczestników życia społecznego, politycznego i gospodarczego.

4. Wsparcie mogą uzyskać jedynie lokalne media informacyjne, obejmujące zasięgiem od jednego do sześciu powiatów. Do programu nie kwalifikują się media branżowe i hobbystyczne.

5. Redakcje muszą prowadzić działalność informacyjną w sposób ciągły. W przypadku wydań papierowych, oznacza to cykl wydawniczy nie dłuższy niż dwa tygodnie. W przypadku witryn internetowych, oznacza to publikowanie informacji bieżących co najmniej pięć razy w tygodniu.

6. Redakcja musi zatrudniać co najmniej jednego dziennikarza na jeden tytuł wnioskujący o wsparcie (wydanie papierowe, witryna internetowa).

7. Redakcja musi uzyskiwać własne wpływy finansowe z działalności wydawniczej – sprzedaży egzemplarzowej, sprzedaży ogłoszeń i reklam, darowizn na rzecz prowadzenia działalność wydawniczej, sprzedaż subskrypcji.

8. Działalność wydawnicza musi być główną działalnością wydawcy rozumianego jako beneficjent rzeczywisty. Nie może dostarczać mniej niż 70 procent przychodów, liczonych jako przychód z działalności ogółem (wydawnictwo i spółki powiązane).

9. Kwota uzyskana z programu wsparcia nie może przekraczać 40 procent rocznych przychodów wydawnictwa uzyskanych z działalności wydawniczej ogółem, liczonych za poprzedni rok kalendarzowy, w którym składany jest wniosek o wsparcie.

10. O wsparcie mogą się ubiegać tylko te podmioty, które nie mają zaległości karno-skarbowych wobec Urzędu Skarbowego, Zakładu Ubezpieczeń Społecznych oraz wobec których nie jest prowadzone postępowanie likwidacyjne ani restrukturyzacyjne.

11. Wsparcia w ramach programu nie mogą otrzymać wydawcy których roczne przychody ogółem przekraczają 3,3 mln zł.

12. Dotacje nie są przyznawane mediom, które zawierają przewagę reklam (powyżej 50 procent powierzchni liczonych za ostatni kwartał poprzedzający złożenie wniosku) oraz takim, które zawierają głównie materiały pochodzące z określonego środowiska akademickiego, politycznego, ideologicznego, religijnego, samorządowego.

13. Wykluczeni z programu są wydawcy, których pośrednim lub bezpośrednim właścicielem bądź udziałowcem (bez względu na poziom udziałów), są jednostki samorządu terytorialnego i wszelkie podmioty zależne.

Warunki 2, 3, 4, 5, 7, 8, 11, 12, 13 muszą być spełnione przez wydawcę przez co najmniej cztery lata kalendarzowe przed przyznaniem dotacji. Warunki 1, 6, 9, 10 muszą być spełnione przez wydawcę co najmniej jeden rok kalendarzowy przez przyznaniem dotacji.

5.4 Operator programu

Kwestią zasadniczą dla skuteczności programu jest ustalenie niezależnego od władz państwowych i samorządowych Operatora Programu. Tylko dzięki takiej konstrukcji Program nie będzie podlegał fluktuacjom politycznym a media uczestniczące w Programie uchronią się od zarzutu „finansowania przez polityków”. Te warunki spełnia Izba Wydawców Prasy, organizacja zrzeszająca wydawców różnych segmentów, m.in. ogólnoinformacyjnych, branżowych, ogólnopolskich regionalnych, lokalnych, pism kolorowych – posiadająca olbrzymi autorytet w branży. Na przekazanie tych zadań drogą ustawową pozwala artykuł 5 ust. 3 Ustawy o Izbach Gospodarczych z dnia 30 maja 1989 r.: „Na wniosek lub za zgodą izby gospodarczej Rada Ministrów może, w drodze rozporządzenia, powierzyć tej izbie wykonywanie niektórych zadań zastrzeżonych w przepisach prawa dla administracji państwowej”. 

5.5 Zasady ogłaszania naboru, weryfikacji oraz rozliczeń

1. Wsparcie w ramach programu przyznawane jest na 12 miesięcy.

2. Operator Programu ogłasza nabór do programu podając zasady kwalifikacji, regulamin, wzór umowy, oraz zasady rozliczenia.

3. Obsługa programu przez Operatora finansowania jest w ramach kwoty przeznaczonej na Program. Jej wysokość określa w drodze rozporządzenia Minister Kultury.

4. Wydawca zgłaszający się do programu musi przedstawić co najmniej 20 opublikowanych materiałów dziennikarskich (tekst, wideo, podcast), w ramach których wypełniał funkcje kontrolne w ramach ostatnich 12 miesięcy, liczonych wstecz od poprzedniego miesiąca, w którym składa wniosek. Powołany przez Operatora zespół specjalistów ocenia przedstawione materiały pod kątem wypełniania funkcji kontrolnych. Pracę zespołu reguluje odrębny regulamin.

5. Wydawca zgłaszający się do Programu musi przedstawić dokumentację dotyczącą swojej sytuacji finansowej.

6. Wydawca zgłaszający się do Programu określa wnioskowaną kwotę oraz rodzaj wsparcia (dofinansowanie do produkcji, dofinansowanie do wsparcia niezależności lub oba), z którego chce korzystać.

7. Decyzję o przyznaniu wsparcia podejmuje samodzielnie Operator. Ostateczną wysokość wsparcia określa Operator na podstawie złożonej przez wydawców dokumentacje oraz liczby zainteresowanych podmiotów, które zakwalifikował do programu. Operator nie musi rozdysponować całej puli środków finansowych, jeśli uzna, że zbyt mała liczba podmiotów kwalifikuje się do programu.

8. Beneficjent programu po dziewięciu miesiącach od podpisania umowy musi przedstawić dokumentację dotyczącą sposoby wydatkowania 70 procent sumy wsparcia. Akceptacja sprawozdania jest warunkiem uzyskania wsparcia – po spełnieniu warunków i odrębnej kwalifikacji – wsparcia na kolejne 12 miesięcy. Rozliczenie 100 procent kwoty wsparcia następuje do końca następnego kwartału, w którym kończy się 12-miesięczny okres wsparcia.

5.6 Określenie poziomu i źródeł finansowania

Program Wsparcia Mediów Lokalnych jest finansowany z budżetu państwa poprzez Ministerstwo Kultury. Roczna kwota przeznaczona na Program jest corocznie indeksowana o wskaźnik inflacji. Minimalne wsparcie dla jednego wydawcy może wynieść 20 000 PLN, maksymalne 125 000 PLN, na jeden rodzaj wsparcia.

5.7 Współmierność środków przeznaczonych na realizację zadań

Przy założeniu średniego dofinansowania dla jednego wydawcy na poziomie 100 000 PLN, Program pozwoli przekazać wsparcie 150 wydawcom lokalnym rocznie.

III. Przewidywane skutki społeczne, gospodarcze, finansowe i prawne

Uruchomienie stałego Programu Wsparcia Mediów Lokalnych wpłynie pozytywnie nie tylko na sytuację wydawców, ale przede wszystkich na przestrzeń informacyjną, debatę publiczną oraz eliminację dezinformacji i fake newsów dotyczących lokalnych społeczności. Ułatwi wypracowanie nowych modeli biznesowych prasy lokalnej oraz uniezależni ich finansowanie od uznaniowego wspierania wybranych tytułów – przychylnych – przez władze samorządowe.

Opisane regulacje dotyczą lokalnego rynku prasowego rozumianego jako wydawnictwa papierowe i internetowe. Nie obejmują wydawców telewizyjnych i radowych. W przypadku koncesjonowanych nadawców radiowych i telewizyjnych zasadnym wydaje się uwzględnienie podobnych regulacji w ustawie medialnej i finansowanie w ramach budżetu zarządzanego przez Krajową Radę Radiofonii i Telewizji.

Przy powierzeniu zadań Operatora Programu Izbie Wydawców Prasy regulacje nie nakładają dodatkowych zadań na instytucje publiczne.