Unijne dudki rozkręciły na nowo Koło Gospodyń Wiejskich w Niedzicy i spowodowały, że zaczęli się do niego zapisywać także panowie.

– To jest fartuch, pod spodem jest kanafoska, dalej spodnik, czyli halka, czerwony lajbik i koszula – prezentuje na sobie poszczególne elementy spiskiego stroju Maria Krempaska. – A to wie pani, jak się nazywa po nasymu? – wskazuje na koronkę, którą obszyty jest fartuch. – Cipka! – oznajmia. – Słyszała pani, jak jedna nasza baba posłała swojego chłopa na jarmark w Nowym Targu, żeby jej kupił czarną cipkę? – pyta.

Pani Marii, która przez 40 lat przewodniczyła Kołu Gospodyń Wiejskich w Niedzicy, humor dopisuje. Kiedy przechodzimy do opisu męskiego stroju, dowiaduję się, dlaczego w portkach spiskich są aż dwa „przyporki”, czyli rozporki. Musi być też biała koszula, zielony lajbik i wysokie buty jak u oficera.

Piękne stroje, prezentowane z taką dumą i radością, zakupiły gaździny z funduszy unijnych. Tak samo jak garnki, talerze i wiele innych rzeczy, które spowodowały, że w panie wstąpiła energia i zaczęły działać na nowo. Bo po upadku komuny koło praktycznie przestało istnieć

Blog zamiast kursu

Kiedy powstało, nie wiadomo. Nie zachowały się żadne dokumenty ani kroniki. Maria Krempaska pamięta, że gdy w latach 70. obejmowała stery, koło już istniało. Kierowała nim przez 40 lat, a dziś jest jedną z najstarszych członkiń. Za komuny koło organizowało rozmaite kursy – szycia, gotowania, robienia na drutach, robienia kołder. Dzieliło też kurczęta i gęsięta przydzielone na wieś. – Ludzie się po nie zapisywali na naszej liście, a potem zamawiałyśmy w wylęgarni – wspomina. – Normalnie człowiek nie mógł sobie sam kupić tyle, ile potrzebował piskląt – dodaje.

Panie lubiły się też spotkać po prostu towarzysko – przy pączku i kawie. Poplotkować, pośmiać się. – Innej rozrywki nie miałyśmy – tłumaczy Maria Łukus, która także dobrze pamięta tamte czasy.

Kiedy jednak już po pisklęta nie trzeba było się zapisywać, ale wystarczyło pojechać po nie na jarmark do miasta, a młode dziewczyny zaczęły zdobywać wiedzę kulinarną na blogach, koło przestało być tak potrzebne. I nic w nim się nie działo.

Aż do 2007 r., kiedy gaździny się skrzyknęły i postanowiły dzięki unijnym dudkom wskrzesić działalność. Zaczęło się od przekształcenia koła w Stowarzyszenie Gospodyń Wiejskich. Zamiast przewodniczącej pojawiła się teraz pani prezes. No, a obok pań – także panowie. Parytety muszą być wszędzie.

– Trzeba zmontować namiot, coś przenieść, świnię zabić – tłumaczy prawdziwe powody werbunku mężczyzn do Stowarzyszenia Gospodyń Wiejskich Joanna Święty, prezes SGW. Należy do niego także jej tata. – No i mamy w kole świetnego kucharza Zbigniewa Kapołkę – podkreśla. Pan Zbyszek rzeczywiście jest zawodowym kucharzem, nagradzanym, a przy tym świetnie zna się na na regionalnej kuchni, dlatego gaździny z Niedzicy postanowiły namówić go do wstąpienia do stowarzyszenia. Jego umiejętności i wiedza bardzo się przydają.

Jak koło się stowarzyszyło

Ze stowarzyszeniem nie ma już żartów. Musiał być powołany komitet założycielski, statut, zarząd, komisja rewizyjna, rejestracja w sądzie. Wszystko zgodnie z wymogami. No, panie gospodynie musiały ściśle określić cel: promowanie tradycji Spisza. Panie przez to wszystko przebrnęły przepisowo (panowie są od noszenia i gotowania). I napisały pierwszy projekt. Za 24 tys. zł unijnych dudków zakupiły garnki, sztućce, talerze, termosy, które teraz przy każdej imprezie bardzo się przydają. O takich pieniądzach mogły wcześniej tylko pomarzyć. – Były też z tego projektu warsztaty gotowania – podkreśla Marta Święty, jedna z założycielek SGW. Ponieważ z zawodu jest księgową, pilnuje budżetu. Działa w komisji rewizyjnej.

– Nawet zrobiłyśmy świniobicie i uczyłyśmy, jak się robi kiszki, kiełbasy, pasztety – dodaje Maria Krempaska. – Były po wsi plakaty prawdziwe, wcześniej zapisy. Wszystko nowocześnie i po europejsku – podkreśla.

Błyskawiczny kurs wiedzy na temat potraw spiskich panie robią na poczekaniu. Na boisku szkolnym, gdzie odbywają się właśnie uroczyste dożynki. Dowiaduję się więc, że każda gaździna w tym regionie powinna umieć zrobić „dziadki”, czyli kluski z ziemniaków i mąki. Powinna też wiedzieć, jak przyrządzić „grulane kiski”, czyli coś w rodzaju placków ziemniaczanych, tyle że w jelicie, tak jak robi się kaszankę. I „dertliki”, czyli ciasto drożdżowe z serem, i kikiela i chytre mięsko… Wszystkich tych rzeczy można się było nauczyć w Niedzicy podczas realizowania pierwszego projektu.

Projekt numer dwa

Potem przyszedł czas na stroje. W ramach kolejnego projektu unijnego panie szyły je same – uszyły 8 damskich i tyle samo męskich. Teraz jest się w czym pokazać. Tylko butów im brakowało. Bo takie buty do stroju kosztują niemało. Muszą być wysokie, ze skóry, z cholewami, ładnie skrojone. Żeby noga wyglądała w nich zgrabnie, jak podczas tańca spódnica idzie do góry. Dlatego gaździny napisały kolejny, trzeci projekt, z którego zakupiły wymarzone buty – po 8 par dla kobiet i mężczyzn i spiskie pasy.

Oczywiście na zdobywaniu unijnych dudków ich energia się nie wyczerpuje. Jak już mają się w czym pokazać i w czym przyrządzić swoje spiskie jadło, panie działają. Widać je i na dożynkach, i na Dniach Produktu Lokalnego, i na Spiskiej Watrze. Są na „opłatku” i na uroczystościach kościelnych. Prowadzą zajęcia edukacyjne dla dzieci w przedszkolu. No i wyjeżdżają. Spisz jakby zrobił się dla nich za ciasny. Słowacja, Czechy, Węgry, Litwa. – Wszędzie jeździmy z naszymi potrawami. Wszystkim smakują. Prezentujemy nasze stroje, tradycje, dobrze reprezentujemy Spisz – przekonuje Marta Święty. Dla  niektórych pań to były pierwsze zagraniczne wyjazdy.

A ostatnio – o czym opowiadają z dumą –  uczyły profesjonalnych aktorów z Łodzi swoich spiskich tradycji, tańców, opowiadały im też o strojach.

– Jak się zbliża jakaś impreza, to życie rodzinne na parę dni zamiera – śmieje się Jolanta Kałafut z Lokalnej Grupy Działania. – Panie się spotykają, dyskutują, gotują. A żeby ich mężowie nie narzekali, też dostają zadania, niezależnie czy są formalnie z SGW, czy nie są. Muszą obierać ziemniaki, nosić ciężary, w piecu napalić, bo chleb i ciasta pieką w tradycyjnych piecach – opowiada.

– Tylko nam jeszcze miejsca wspólnego brakuje, takiej własnej siedziby, żebyśmy się mogły tam spotykać. Bo teraz to się tułamy po naszych domach, raz u jednej, raz u drugiej. Każda też u siebie gotuje – mówi Maria Krempaska. A apetyt rośnie.

Beata Zalot, „Tygodnik Podhalański”, woj. małopolskie

Trwa konkurs dziennikarski pod nazwą „To się dzieje. Fundusze Europejskie”. Jest on kierowany do wszystkich uczestników warsztatów organizowanych w ramach projektu „Fundusze Europejskie na jedynce prasy regionalnej i lokalnej”.